Tuesday, October 1, 2013

វប្បធម៌ទូទៅ ១២



១១. អត្ថន័យព្រហ្មមុខ ៤ នៃប្រាសាទបាយ័ន
   ​តំណាងអោយព្រហ្មវិហារធម៌ (មេត្តា ករុណា មុទិ តា ឧបេក្ខា)
- ជាមុខរបស់ព្រះពោធិសត្វលោកេស្វរៈ ឬអវលោ កេស្វរៈ តំណាងអោយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧
- មុខ ៤ វង់ភក្រ្តញញឹមប្រិមប្រិយ ភ្នែកបិទព្រឹមៗ សំលឹងចុះក្រោម
- ញញឹម ក្នុងក្តីសង្ឃឹមប្រកបដោយភាពអាថ៌ កំបាំង តាមរយៈបបូរមាត់ ព្រោះព្រះពោធិសត្វបានស្ថិត នៅលើជីវិតរបស់សត្វលោក ។
- ញញឹម ព្រោះព្រះអង្គបានបង្រួបបង្រួមអោយមាន សន្តិភាព ​បានស្វែងរកក្តីស្ងប់ ឈ្នះខ្លួនឯង ឈ្នះលើ បុគ្គលបាបធម៌
- ញញឹម ព្រោះឃើញវប្បធម៌ អរិយធម៌សម័យនោះ រុងរឿង
- ញញឹម ព្រោះព្រះអង្គបានប្រោសសត្វលោក អោយឆ្លងផុតពីសេចក្តីទុក្ខ និងផ្លូវរំលត់ទុក្ខ
   ភ្នែកបិទព្រឹមៗៈ
- គឺជាកាយវិការ តំាងសមាធិ ហៅថាមុទ្រៈ របស់ ព្រះសម្មាធម្ពុទ្ធ
- ប្រើបញ្ញាចក្ខុ ដែលអាចមើលឃើញវែងឆ្ងាយ គ្មានទីកំណត់ ខុសពីការប្រើចក្ខុ ដែលអាចមើល ឃើញក្នុងចំងាយមួយមានកំណត់
- គឺជាការប្រមើលមើល ពីជីវិតសត្វលោក ដែល មានភ័ព្ទ អត់ភ័ព្ទ ។
១២. ការកសាងខ្លួនអោយល្អ គេត្រូវអភិវឌ្ឍន៍ចិត្ត ។ តើការអភិវឌ្ឍចិត្ត ត្រូវឈរលើកត្តាសំខាន់អ្វីខ្លះ ?
- ​ការអភិវឌ្ឍចិត្ត គឺត្រូវធ្វើចិត្តអោយល្អ ឬជាកុសល្យ សំដៅលើចិត្តដែលល្អ ជាកុសលបាន គឺចិត្តដែល មានសុខភាព គុណធម៌ និងគុណភាព ។
ក. “ចិត្តមានសុខភាព” គឺចិត្តដែលមានសុខភាពល្អ ហើយចិត្តដែលមានសុខភាពល្អ គឺចិត្តដែលមិនចេះ កើតទុក្ខ មិនសោកសៅ មិនច្រឡោត មិនរវើរវាយ រហូតដល់ថានៅពេលនិន្ទ្រាលង់លក់ មិនយល់សប្តិ មមើមមាយទៀតផង​។
     ដូចនេះ មនុស្សដែលមានសុខភាពល្អ មាំមួនក៏ អាស្រ័យទៅលើចិត្តមានសុខភាពល្អដែរ ។
ខ. “ចិត្តមានគុណភាព” គឺសំដៅទៅលើចិត្តដែល មានការអត់ធន់ អត់ធ្មត់ រឹងប៉ឹង ក្លាហាន មោះមុត ពូកែគិត ចាំបានច្រើន បានយូរ ពូកែដឹង មិនងាយ តក់ស្លុត ភ័យរន្ធត់ ។ល។ ពោលគឺធ្វើចិត្តអោយរឹង មាំ ព្រោះមិនរឹងមាំ ខ្វះការតស៊ូ វិលវល់ ចាប់នេះ ចាប់នោះមិនប្រាកដក្នុងការងារ វានឹងទទួលបរាជ័យ ក្នុង​ឆាក​ជីវិតជាមិនខាន ។
គ. “ចិត្តមានគុណធម៌” គឺចិត្តដែលមានព្រហ្មវិហារ ធម៌បួនយ៉ាងគឺ
- មេត្តាៈ មានចិត្តមេត្តាចំពោះសព្វសត្វ
- ករុណាៈមានចិត្តសង្គ្រោះគេ អោយបានសេចក្តី សុខ មិនយកសុខតែឯង ។
- មុទិតាៈ ត្រេកអររីករាយ ពេលឃើញគេបានសុខ សប្បាយ មិនច្រណែនឈ្នានីស ឬផ្តន្ទាគេ ។
- ឧបេក្ខាៈ មានចិត្តជាកណ្តាល មានយុត្តិធម៌ មិន លុះទៅក្នុងអគតិធម៌ ។
     ម្យ៉ាងទៀត ត្រូវជៀសវាងនូវចិត្តគ្មានគុណធម៌ ទាំង ១៦ យ៉ាង ដែលបង្រួមមកត្រឹមតែ ៣ ប្រការ សំខាន់គឺចិត្តដែលមានលោភៈ សេចក្តីក្រោធខឹង និងដែលមានសេចក្តីវង្វេងមិនដឹងខុសត្រូវ ។
១២. ចូរអ្នកបង្ហាញពីសិទ្ធិ កាតព្វកិច្ច និងស្មារតីរបស់ ប្រជាពលរដ្ឋ ក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ ?
ក. សិទ្ធិ
- បោះឆ្នោត និងឈរឈ្មោះជាបេក្ខជនអោយគេ បោះឆ្នោត
- ចូលរួម ឬបង្កើតគណៈបក្សនយោបាយ
- ចូលរួម ឬបង្កើតសហគមន៍
- ទាមទារអោយរដ្ឋាភិបាលធ្វើតាមឆន្ទះរបស់ខ្លួន
ខ. កាតព្វកិច្ច
- គោរពប្រតិបត្តិតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងច្បាប់នានា
- គោរពសិទ្ធិមនុស្ស
- ចូលរួមបោះឆ្នោត ដឹងលឺ
- ចូលរួចំណែកក្នុងកិច្ចការរដ្ឋ
គ. ស្មារតី
- អត់ធ្មត់
- អនុគ្រោះ
- សម្របសម្រួល
- សហការគ្នា
- ជជែកវែកញែករកខុសត្រូវ
១៣. តើព្រះពុទ្ធសាសនា បានរួមចំណែកអ្វីខ្លះ ដល់ ការកសាងជាតិ និងស្មារតីរស់នៅ របស់មនុស្សខ្មែរ ​ក្នុងសង្គម ?
ក.ផ្នែកសីលធម៌រស់នៅៈ អប់រំអោយស្គាល់ខុស ស្គាល់ត្រូវ ស្គាល់គុណ និងទោស ល្អ និងអាក្រក់ មិន អោយយាយី បៀតបៀនគ្នាទៅវិញទៅមក បំបាត់ អោយអស់ពីខ្លួននៅចិត្តលោភលន់ ទោសៈ មោហៈ ទាំងឡាយ ។
ខ. ផ្នែកវប្បធម៌ៈ ជួយបណ្តុះបណ្តាលអក្សរសាស្រ្ត អក្សរសិល្ប៍ ដល់កូនខ្មែរ ជួយឃុំគ្រងថែរក្សាការពារ ទំនៀមទម្លាប់ ប្រពៃណីជាតិខ្មែរ អោយគង់វង្សជា អមតៈ ។
គ. ផ្នែកស្ថាបត្យកម្មៈ គឺបណ្តុះឆន្ទះជាតិខ្មែរ អោយ បង្កើតស្នាដៃផ្នែកស្ថាបត្យកម្មជាច្រើន ទុកជាកេរ ដំណែលដល់មនុស្សជំនាន់ក្រោយ ដូចជារូបចម្លាក់ មដិមា ក្បូរក្បាច់រចនា តាមប្រាសាទនានាដ៏ច្រើន ស្អេកស្កះ ។
ឃ. ផ្នែកហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ សង្គមៈ  បានជួយ កសាងផ្លូវថ្នល់ ស្ពាន សាលារៀន មន្ទីរពេទ្យ ស្រះ អណ្តូង ។ល។
ង. ផ្នែកសិទ្ធិមនុស្សៈ អោយកូនខ្មែរ ចេះគោរព ស្រ លាញ់គ្នា យោគយល់គ្នា មិនគេងប្រវ័ញ្ច បំពានលើ គ្នា ដោយអំណាច ឬដោយកំលាំងណាមួយ ។- ------

 ២. តើសម្បតិ្តវប្បធម៌ជាអី្វ ? តើសម្បតិ្តវប្បធម៌ខ្មែរ មានអ្វីខ្លះ ?
   ចំ.  សម្បតិ្តវប្បធម៌ សំដៅទៅលើកេរ្តិ៍តំណែល ទាំងឡាយ សម្រាប់បណ្តុះចំណេះដឹង បណ្តុះចិត្តគំ និតស្មារតី បង្កើនជីវភាពរស់នៅអោយរីកចម្រើន លូតលាស់ទាំងផ្លូវកាយ ផ្លូវចិត្ត និងផ្លូវសម្ភារៈ ។
     គេចែកសម្បតិ្តវប្បធម៌ជាពីរផ្នែកគឺៈ សម្បតិ្តវប្ប ធម៌លទ្ធកម្ម និងសម្បតិ្តវប្បធម៌ធម្មជាតិ ។
ក. សម្បតិ្តវប្បធម៌លទ្ធកម្មៈ សំគាល់កេរ្តិ៍តំណែល ទាំងឡាយ ដែលបុព្វបុរសបានបង្កើតឡើង ទុកជា មរតកដល់កូនចៅជំនាន់ក្រោយ ។ រួមមានៈ
- ផ្នែកជំនឿៈ ខ្មែរមានជំនឿលើអ្នកតា ខ្មោចបិសាច ជឿលើធម្មជាតិ ជឿលើហោរា គុណឪពុកម្តាយ រហូតដល់ជឿថា មនុស្សស្លាប់ទៅកើតវិញ ដោយ សារមានព្រលឹងខ្មែរ ដែលជាសារធាតុអមតៈ ។
- ផ្នែកសិល្បៈខ្មែរៈ មានភ្លេង ចំរៀង របាំ ។
  ផ្នែកភ្លេងមានៈ របាំត្រុដ របាំរាំវង់ របាំរាំក្បាច់ របាំ ទន្សោង របាំមេអំបៅ យីកេ អាយ៉ៃ ។
   ផ្នែកចម្រៀងមានៈ ចម្រៀងចាប៉ី អាយ៉ៃ ប្រជា ប្រិយ ។ល។ ខ្មែរមានឧបករណ៍ភ្លេងជាច្រើនយ៉ាង ដូចជាទ្រ ស្គរ តាឃេ ខ្លុយ ឃឹម ប៉ី ស្រឡៃ គង រនាត សាដៀវ ដែលមានរហូតមកសព្វថ្ងៃនេះ ។
- ផ្នែកល្បែងកំសាន្តៈ ដូចជាចោលឈូង បោះអង្គុញ លាក់កន្សែង វាយក្អម ទាញព្រ័ត្រ ប្រណាំងសេះ ។
- ផ្នែកអក្សរសាស្រ្តៈ ខ្មែរមានអត្ថបទសរសេរលើ ស្បែកសត្វ លើបន្ទះក្តារ លើផ្ទាំងថ្ម លើស្លឹករឹត ។ សិលាចារឹកច្រើនណាស់ ដែលគេចែកជាបែបផែន (រចនាបទ) ។ ក្រោយអង្គរខ្មែរសរសេរលើស្លឹករឹត លើក្រដាស សំនេរទាំងអស់នោះមានរហូតដល់ សព្វថ្ងៃ សិក្សាមនុស្ស ។
- ផ្នែកសិប្បកម្មៈ មានត្បាញរវៃ សិប្បកម្មធ្វើប្រដាប់ ប្រដាប្រើប្រាស់ កញ្ឆេរ ត្បាល់កិន កញ្ច្រែង ក្អម ឆ្នាំង រទេះ រនាស់ ។ល។
- ផ្នែកស្ថាបត្យកម្មៈ ខ្មែរមានប្រាសាទថ្មយ៉ាងច្រើន ប្រកបដោយក្បូរក្បាច់រចនាល្អ​វិចិត្រ ដូចជាប្រាសាទ អង្គរវត្ត បាយ័ន បន្ទាយស្រី ។ ប្រាសាទថ្មទាំងនេះ អាចទាក់ទាញទេសចរណ៍បរទេស អោយអ្នកទាំង នោះមកទស្សនាបានច្រើន ។ ទាំងអស់នេះជាសម្ប តិ្តលទ្ធកម្មរបស់ខ្មែរ ដែលជាកេតនភ័ណ្ឌមានតំលៃ បំផុត ក្នុងបញ្ញាញាណ ។
ខ. សម្បតិ្តធម្មជាតិៈ សំគាល់ភោគទ្រព្យទាំងឡាយ ដែលកើតពីធម្មជាតិ មានតាំងពីព្រំដែន ទឹកដី កោះ សមុទ្រ ទន្លេ ស្ទឹង ព្រៃភ្នំ ជាដើម ។ បឹងទន្លេជាជង្រុក ត្រីទឹកសាបដ៏ល្បីល្បាញ ព្រៃឈើជាធនធានធម្ម ជាតិ អាចផ្តល់ភោគផលយ៉ាងសំខាន់ដល់ជាតិ និង ខ្មែរមានសត្វព្រៃជាច្រើនប្រភេទ រស់នៅតាមព្រៃភ្នំ។
៤. តើលក្ខណៈភូមិសាស្រ្តទឹកដីខ្មែរ បង្កលក្ខណៈ ងាយស្រួលដូចម្តេចខ្លះ ដល់កសាងវប្បធម៌របស់ខ្លួន ? 
   ចំ. លក្ខណៈភូមិសាស្រ្តនៃទឹកដីជនជាតិខ្មែរ បាន បញ្ជាក់ថា ដើមឡើយជាទឹកសមុទ្រ តែត្រូវទន្លេមេ គង្គហូរនាំដីល្បាប់មកចាក់បំពេញបន្តិចម្តងៗ កើត ជាទឹកដីនេះឡើង ។ ដោយសារលក្ខណៈនេះ បានធ្វើ អោយប្រជាជនខ្មែរ បានកសាងនូវវប្បធម៌របស់ខ្លួន យ៉ាងសន្ធឹកសន្ធាប់ រហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។ ដើម្បី ការពារទឹកលិច ខ្មែរតែងសង់ផ្ទះផុតពីដី លក្ខណៈ នេះក៏ធ្វើអោយប្រជាជន បង្កើតជាអ.សិប្រជាប្រិយ ផ្សេងៗ ដែលទាក់ទងទៅនឹងលក្ខណៈនៃកំនទឹកដី នេះ រឿងអ្នកតាទឹកអ្នកតាភ្នំ ជារឿងទេវកថារបស់ ខ្មែរ ក៏បានបញ្ជាក់ពីទឹកជំនន់លិចឡើង និងស្រកចុះ ទៅវិញ ។ រឿងព្រេងកថា ព្រះថោងនាងនាគ ក៏បាន បញ្ជាក់ពីកំណើតនៃទឹកដីកម្ពុជា ។ ពាក្យសម្រាប់ សម្គាល់ពីប្រទេសរបស់ខ្លួន ជនជាតិខ្មែរបានប្រើ ពាក្យទឹកដី ។ ឧ. ទឹកដីរបស់ខ្ញុំ សម្រាប់សម្គាល់ថា ប្រទេសរបស់ខ្ញុំ មាតុភូមិរបស់ខ្ញុំ ។
     ពិនិត្យមើលអាកាសធាតុ និងទឹកដីកម្ពុជា ឃើញ ថាមានអាកាសធាតុមិនក្តៅពេក មិនត្រជាក់ពេក តាមលក្ខណៈអាកាសធាតុនេះ បានធ្វើអោយប្រជា ជនយើងច្រើនលែងខ្លួនទទេ ស្លៀកពាក់ខោខ្លី ក្រមា លើកលែងតែស្រីៗ ត្រូវមានខោអាវត្រឹមត្រូវ ។ ម្យ៉ាងទៀត លក្ខណៈអាកាសធាតុនេះក៏ជាកត្តាមួយ អោយជនជាតិខ្មែរសង់ផ្ទះផុតពីដី ។ លក្ខណៈ អាកាសធាតុ គូបផ្សំជាមួយនឹងទឹកដីមានជីជាតិ របស់ទឹកដីខ្មែរ បានសម្រួលដល់ការបង្កបង្កើនផល ជីវភាពរស់នៅរបស់មនុស្សខ្មែរ ។ តែលក្ខណៈងាយ ស្រួលនេះ ក៏ធ្វើអោយប្រជាជនខ្មែរ ច្រើនធ្វេសប្រ ហែស ខ្វះការប្រុងប្រយ័ត្នក្នុងជីវភាព​ប្រចាំថ្ងៃ គ្មានទទួលរងនូវបាតុភូតធម្មជាតិ លើកលែងតែ មនុស្ស ​។
     តាមលក្ខណៈភូមិសាស្រ្ត អាកាសធាតុទឹកដី កម្ពុជា បានជំរុញអោយប្រជាជនស្ទាត់ជំនាញ ក្នុង ការធ្វើដំណាំស្រូវ ដើម្បីចិញ្ចឹមជី​វិត ។
៥. តាមការស្រាវជ្រាវ អរិយធម៌ខ្មែរ តើព្រលឹងអ្វីខ្លះ ដែលទ្រទ្រង់អរិយធម៌ខ្មែរ អោយមានជីវិតដល់សព្វ ថ្ងៃនេះ ?
 ​ចំ. តាមការស្រាវជ្រាវ អរិយធម៌ខ្មែរយើង បានរក ឃើញព្រលឹងជាច្រើន ដែលបានថែរក្សាការពារអរិ យធម៌ ជាពិសេសទឹកដីដ៏បវរនៃយើង អោយបាន គង់រហូតដល់សព្វថ្ងៃ ។ ព្រលឹងជាធាតុម្យ៉ាង ដែល មិនប្រែប្រួល បានឋិតនៅក្នុងបុគ្គល ឬជនជាតិនី មួយៗ ឯព្រលឹងទាំងអស់នោះគឺ ៖
- ព្រលឹងដូនតាៈ ជាអ្នកថែរក្សាការពារទឹកដី បន្តពី ជំនាន់មួយទៅជំនាន់មួយទៀត ។
- ព្រលឹងទឹកដីៈ ស្ថានភាពភូមិសាស្រ្តរបស់ប្រទេស កម្ពុជា ផ្តល់អំណោយទាន ការពារទឹកដីរបស់ខ្លួន (ភ្នំដងរែកមានជម្រៅយ៉ាងជ្រៅនៅព្រំដែនថៃ) ទឹកដី ធំធេងក្នុងសម័យមហានគរ ឈឺចាប់ដែលបាត់បង់។
- ព្រលឹងជនជាតិៈ មនុស្សខ្មែរមានអំបូរជាអ្នកស្លូត បូត មិនចូលចិត្តឈ្លានពានគេ ហើយក៏មិនទទួល រងនូវការឈ្លានពានពីបរទេសដែរ “កពូជជា” ដូច្នេះ ជនជាតិខ្មែរ មានប្រពៃណីក្នុងការតស៊ូ ការពារទឹក ដីយ៉ាងម៉ត់ចត់ គឺអធិបតេយ្យជាតិខ្មែរ ។
- ព្រលឹងសាសនាៈ សាសនាណាដែលខ្មែរនិយម គឺ វាត្រូវបានបាក់ផ្នត់យ៉ាងខ្លំាង លើគំនិតខ្មែរ ទោះជា មានការបង្ខិតបង្ខំយ៉ាងណាក៏ដោយ (សម័យពល ពត ពុទ្ធសាសនាត្រូវបាត់ តែពេលចប់របបពលពត ពុទ្ធសាសនាត្រូវរស់ឡើងវិញភ្លាម) ។
- ព្រលឹងអ.សិ សិល្បៈ មានរឿងជាច្រើនដែលទាក់ ទងនឹងបញ្ហានេះ រឿងទុំទាវគ្មានពេលណានឹងសាប សូន្យឡើយ ។ សិល្បៈខ្មែរ បានបន្សល់ទុកនូវទឹកដៃ រចនាដ៏វិចិត្រ ដែលមានសភាពរស់រវើកជាអមតៈ​ ដូចជា​ប្រាសាទអង្គរ ព្រលឹងបញ្ញាញាណ ។
- ព្រលឹងជំនឿទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីៈ បុណ្យទាន ជំនឿទៅលើព្រលឹងបុព្វបុរសនៃគ្រួសារ អ្នកតា ។ នៅពេលដែលព្រហ្មញ្ញសាសនា ឬព្រះពុទ្ធសាសនា មានឥទ្ធិពលខ្លាំងនៅក្នុងសង្គមខ្មែរ ជំនឿអ្នកតា បានជ្រាបចូលក្នុងជំនឿសាសនាទាំងអស់នោះ ។
- ព្រលឹងអរិយធម៌ៈ មានវប្បធម៌ សង្គមធម៌ ។

វប្បធម៌ទូទៅ ១១



៩. តើការសិក្សាពីវប្បធម៌ និងចំណេះដឹងទូទៅ ត្រូវ សិក្សាអ្វីខ្លះ ? តើការសិក្សានេះមានសារៈសំខាន់ យ៉ាងណាខ្លះដល់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ?
- ចំណេះដឹង ជំនឿសាសនា ចំណេះវិជ្ជា វិទ្យាសាស្រ្ត បច្ចេកទេស ភាសា អក្សរ សញ្ញា អក្សរសាស្រ្ត អ.សិ សិល្បៈ ពត៌មាន ទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណី ការសិក្សា ការអប់រំ សីលធម៌ គុណធម៌ ចរិយាធម៌ ច្បាប់ទូន្មាន កីឡា ល្បែងកំសាន្ត ច្បាប់នានា មធ្យោបាយបច្ចេក ទេស បច្ចេកវិទ្យាទំនើប ការបង្កបង្កើន​ផល ការដើ​រ ហើរ មុខរបរវិជ្ជាសេដ្ឋកិច្ច សង្គមកិច្ច នយោបាយ ក្នុង និងក្រៅប្រទេស ពោលគឺរបៀបរៀបរយសង្គម អោយមានសណ្តាប់ធ្នាប់ និងការរីក​ចម្រើន ។
- ចំណេះដឹង គឺអ្វីៗ ដែលខ្លួនមានហើយល្អ ហើយ ត្រូវបានអ្នកផងទាំងពួងស្រលាញ់ និងទទួលស្គាល់ តាំងពីបុរាណកាល ពោលគឺស្គាល់មូលដ្ឋានគ្រឹះ របស់​សង្គមជាតិ ព្រលឹងជាតិ អត្តសញ្ញាណជាតិ ។
- ចំណេះដឹង​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​អំពីសិទ្ធិមនុស្ស លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ សិទ្ធិ និងច្បាប់ សិទិ្ធ និងករណីកិច្ច ការទទួលខុសត្រូវ វប្បធម៌សន្តិភាព ចំណេះចេះ រស់នៅក្នុងសង្គម ការ កសាង​នីតិរដ្ឋ លទ្ធិប្រជាធិប​តេយ្យ និងការបោះ ឆ្នោតក្នុងរបបប្រជាធិបតេយ្យ សេរីពហុបក្ស សិទ្ធិ ស្រី្ត សិទ្ធិកុមារ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ អនាម័យ សុខភាព ។ល។ - ចំណេះដឹងស្តីពីអំពើហឹង្សាក្នុងគ្រួសារ កត្តាដែល នាំអោយមានអំពើហឹង្សាក្នុងគ្រួសារ ផលវិបាកនៃ អំពើហឹង្សាក្នុងគ្រួសារ ច្បាប់ទប់ស្គាត់អំពើហឹង្សា ក្នុង​គ្រួសារ ។
- ចំណេះដឹងស្តីពីបរិស្ថាន ការថែរក្សា និងការពារ បរិស្ថាន ដើម្បីអោយយល់ច្បាស់ថាបរិស្ថានធម្ម ជាតិជាប្រភពនៃជីវិតនៅលើភពផែនដី ។
- ចំណេះដឹងស្តីពីជំងឺអេដស៍ និងកាមរោគ ដែលជា ជំងឺឆ្លងពុំអាចព្យាបាល យល់ពីវិធីផ្សព្វផ្សាយ និង ការពារជំងឺនេះ ។
-​ ចំនេះដឹងរឹងមាំលើព្រឹត្តិការណ៍ជាតិ អន្តរជាតិ ពិ សេសការយល់ដឹងស្តីពីការវិវឌ្ឍន៍ ​នៃបច្ចេកវិជ្ជា ទំនើបនៅលើសាកលលោក ទាំងផ្នែកនយោបាយ សេដ្ឋ​កិច្ច និងសង្គមកិច្ច ។
    សារៈសំខាន់នៃការសិក្សាវប្បធម៌ ចំណេះដឹងទូទៅ បណ្តុះមនោសញ្ចេតនាថែរក្សាការពារនូវអ្វីៗ ដែល ជារបស់ជាតិ មរតកវប្បធម៌ជាតិ ពោលគឺវប្បធម៌ អរិយធម៌រុងរឿងរបស់បុព្វបុរស ដែលបានបន្សល់ ទុកអោយ ។
- ស្គាល់ច្បាស់នូវប្រភព លក្ខណៈនៃវប្បធម៌ អរិយ ធម៌របស់ជាតិខ្លួន តាមរយៈឥរិយាបថដេក ដើរ ឈរ អង្គុយ ទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណី ជំនឿសាសនា សិល្បៈ .............. ។
 - ចេះរកវិធានការការពារ និងទប់ស្កាត់នូវឥទ្ធិពល វប្បធម៌ អរិយធម៌បរទេសទាំងឡាយណា ដែលមក បំផ្លាញដល់វប្បធម៌ជាតិ ។
- ចេះយកអ្វីៗ ដែលមិនមានជារបស់ជាតិខ្លួន អោយ ទៅជាលក្ខណៈជាតិខ្លួន ស្របតាមដួងព្រលឹងជាតិ
- មានទុន ក្នុងការពន្យល់ណែនាំមហាជនទូទៅ អោយគេយល់ និងមានឆន្ទះចេះស្រលាញ់សម្បត្តិ វប្បធម៌នៅជុំវិញខ្លួនគេ ដែលជាមរតករបស់បុព្វ បុរសយើងបន្សល់ទុកអោយ ។
- ចង់ផ្សាភ្ជាប់ចំណេះទូទៅ ស្តីពីវប្បធម៌ជាតិ អន្តរ ជាតិ រួមជាមួយនឹងមុខវិជ្ជាឯកទេសផ្ទាល់របស់ខ្លួន ដើម្បីលើកកម្ពស់គុណភាពអប់រំ តាមផែនការជាតិ  “អប់រំយើងទាំងអស់គ្នាជាកូនខ្មែរ” ។
- ធ្វើការអប់រំអោយប្រជាពលរដ្ឋ ស្វែងយល់កាន់តែ ស៊ីជម្រៅ ទៅលើអត្តសញ្ញាណជាតិ និងដួងព្រលឹង របស់ជាតិខ្មែរ (ប្រជាជន ទឹកដី ប្រវត្តិសាស្រ្ត ការ  គ្រប់គ្រង ភាសា អក្សរសាស្ត្រ អ.សិ សិល្បៈ ទំនៀម ទម្លាប់ ប្រពៃណី ជំនឿសាសនា ចិត្តគំនិត អាកប្ប កិរិយា ឆន្ទះរួមដូចគ្នា) ។
- ចេះរស់នៅក្នុងសង្គមជាមួយគ្នា ស្រលាញ់រាប់អាន គ្នា គោរពគ្នាទៅវិញទៅមក គ្មានការបែងចែកវណ្ណៈ ឋាន
ៈ ពណ៌សម្បុរ ភេទ ជំនឿសាសនា ...........។
- ចេះរស់នៅប្រកបដោយចរិយាធម៌ និងគុណធម៌ ដើម្បីរស់នៅសមរម្យក្នុងសង្គម ។
- ស្គាល់កាតព្វកិច្ច និងស្វ័យអប់រំ អោយក្លាយទៅជា ពលរដ្ឋល្អ
- មានមនសិកាក្នុងមុខរបរវិជ្ជាជីវៈ តាមសម្មាជីវោ មិនរំលោភអ្នកដទៃ
- ស្គាល់ព្រំប្រទល់រវាងសិទ្ធិ និងច្បាប់ ករណីកិច្ច និង ការទទួលខុសត្រូវ ដើម្បីជៀសវាងការរំលោភសិទ្ធិ
- ត្រូវមានកាតព្វកិច្ចការពារប្រជាធិបតេយ្យ អភិវឌ្ឍ ប្រជាធិប- និងប្រើប្រាស់ប្រជាធិ- ដោយត្រឹមត្រូវ 
- មានសាមគ្គីភាពល្អ ស្រលាញ់យុត្តិធម៌ ស្រលាញ់ មនុស្សជាតិទូទៅ ។
- មានទំនាក់ទំនងជាមួយជាតិ អន្តរជាតិ មិនប្រកាន់ ពូជសាសន៍ ពណ៌សម្បុរ ជំនឿសាសនា ........
-​ ដើម្បីរួមចំណែកក្នុងកិច្ចការពារបរិស្ថាន និងស្តារ គុណភាពបរិស្ថាននៅក្នុងកម្ពុជាឡើងវិញ ការអប់រំ និងផ្សព្វផ្សាយចំណេះដឹងបរិស្ថាន គឺជាសំណូមពរ ចាំបាច់មួយ និងជាបន្ទាន់ ដែលរាជរដ្ឋាភិបាលត្រូវ យកចិត្តទុកដាក់ និងគាំពារដល់សកម្មភាពនេះ
- កិច្ចការពារបរិស្ថាន គឺជាភារកិច្ចរបស់យើងទាំង អស់គ្នា ហើយការងារនេះមិនអាចអនុវត្តបាន ដោយប្រសិទ្ធិភាព បើគ្មានកំលាំងមហាជនចូលរួម និង​ការបណ្តុះស្មារតី មនសិកាចំពោះបរិស្ថាន ។
១០. អ្នកជាគ្រូបង្រៀនមួយ តើអ្នកត្រូវមានលក្ខណៈ សម្បតិ្តយ៉ាងណា និងសកម្មភាពអ្វីសម្រាប់ការ បណ្តុះបណ្តាលធនធានមនុស្ស ?
ចំណេះធ្វើអោយសម្រេចគោលដៅអប់រំ និងភ្ជាប់ បាននូវតម្រូវការជាក់ស្តែងរបស់សង្គម “សាលាផ្សា ភ្ជាប់សង្គម”
- ចេះធ្វើទ្រឹស្តីទៅផ្សាភ្ជាប់និងការអនុវត្ត ឬការប្រតិ បតិ្ត
- ការបណ្តុះបណ្តាលធនធានមនុស្ស
- ផ្សាភ្ជាប់និងទីផ្សារពលកម្ម ដែលជាហេតុនាំ អោយសិស្សចេញពីសាលា ងាយរកការងារធ្វើ ។
- មានចំណេះដឹងរស់នៅក្នុងសង្គម
  សកម្មភាពគ្រូបង្រៀន
- មានទំនាក់ទំនងល្អជាមួយសិស្ស គ្រួសារ សាលា រៀន សហគមន៍ និងសង្គម
- ចេះពន្យល់ និងប្រើសម្លេងអោយងាយស្រួលដល់ សិស្សស្តាប់
- យល់ច្បាស់ស៊ីជម្រៅលើខ្លឹមសារមេរៀន ចេះប្រើ ប្រាស់សម្ភារៈឧបទេស សមស្របទៅនឹងខ្លឹមសារ មេរៀន
- ចេះសរសេរអក្សរបានស្អាត និងច្បាស់
- ចេះដាក់បញ្ជា ឬសំនួរចោទសួរទៅតាមលំដាប់ លំដោយ នៃខ្លឹមសារមេរៀន (ពីងាយទៅលំបាក)
- ចេះដឹកនាំសកម្មភាពពិភាក្សា ឬស្រាវជ្រាវរបស់ សិស្ស អោយមានប្រសិទ្ធិភាព
- ស្វ័យសិក្សាស្រាវជ្រាវពេញមួយជីវិត
- ចេះអនុវត្តន៍កម្មវិធីសិក្សាអោយបានចប់ ត្រឹមត្រូវ តាមពេលវេលាដែលក្រសួងបានកំណត់
- ចេះធ្វើកិច្ចតែងការបង្រៀនបានល្អ និងមានលក្ខ ណៈវិទ្យាសាស្ត្រ
- ចេះអនុវត្តន៍តាមគោលការណ៍ ៥ ជំហាន ក្នុងការ បង្ហាត់បង្រៀន និងអនុវត្តត្រឹមត្រូវតាមពេលវេលា
- មានសាមគ្គីភាពល្អជាមួយមន្ត្រី បុគ្គលិកសិក្សា ជាប់លំដាប់ថ្នាក់ ជាពិសេសថ្នាក់ដឹកនាំ
- ចូលរួមគ្រប់សកម្មភាពសង្គម និងគោរពតាម គោលនយោបាយរបស់រាជរដ្ឋាភិបាល
    សរុបមក សកម្មភាពរបស់គ្រូបង្រៀន ទាមទារនូវ សមត្ថភាពផ្នែកបញ្ញាញាណ ប្រកបដោយភាព យុត្តិធម៌ អត់ធ្មត់វាងវៃ និងសមត្ថភាពផ្តល់ចំណេះ ដឹងដល់មនុស្សគ្រប់វ័យ ពិសេសគឺមនុស្សជាតិ ។ គ្រប់កាយវិការ មានដេក ដើរ ឈរ អង្គុយ និយាយ ស្តី នៅគ្រប់វិនាទី គ្រប់ទីកន្លែង ដែលជាសកម្មភាព របស់គ្រូ ត្រូវតែជាតម្រូវការរបស់មហាជនជានិច្ច ។

វប្បធម៌ទូទៅ ១០



១. បច្ចុប្បន្នវប្បធម៌បរទេសបានហូរចូលមក កម្ពុជាច្រើនណាស់ ។
                ក/ តើវប្បធម៌ទាំងនេះជះឥទិ្ធពលយ៉ាង ណាខ្លះចំពោះយុវជនខ្មែរ ?
                ខ/ ក្នុងនាមអ្នកជាបុគ្គលិកសិក្សាមួយ រូប តើត្រូវមានវិធានការបែបណា ដើម្បីទប់ស្កាត់ វប្បធម៌ពាលាអាវាសែទាំងនោះ ?
២. ក/ ហេតុអ្វីបានជាអ្នកជ្រើសរើសមុខរបរវិជ្ជា ជីវៈជាគ្រូបង្រៀន ?
       ខ/ តើពាក្យគរុនិស្សិតមានអត្ថន័យយ៉ាង ដូចម្តេច ?
​​​        គ/ តើអ្នកយល់ពាក្យនេះ តើអ្នកត្រូវប្រកាន់  អាកប្បកិរិយាបែបណា ក្នុងរយៈពេលបណ្តុះ បណ្តាលនៅមហាវិទ្យាល័យគរុកោសល្យ ?
អត្រាកំណែ
​​​១. ក/ ឥទ្ធិពលវប្បធម៌បរទេសជះឥទិ្ធពលមកលើ យុវជនខ្មែរ ដូចជា ៖
 - តន្ត្រីញ័រញាក់ ខុសពីលក្ខណៈជាតិខ្មែរ
 - ភាពយន្តអាសអាភាស កាប់សម្លាប់ ឆក់ប្លន់ ល្បិចកលខ្មៅងងឹត.......
 - សម្លៀកបំពាក់ស៊ីវិល័យហួសហេតុ ហូរចូល
 - ម៉ូតសក់ ឬកពារ កិរិយាមារយាទបរទេស (ចាប់ ដៃ ញាក់ចិញ្ចឹម លើកដៃ ដំណើរលោត.....)
 - អត្តចរិត ទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណី ឥរិយាបថ ដេក ដើរ ឈរ អង្គុយ ប្រាសចាក និងអត្តចរិត របស់ជាតិខ្មែរ​ ។
 - សម្ភារៈប្រើប្រាស់ច្រើនតែបរទេសនិយម មិន ចូលចិត្តប្រើប្រាស់នូវអ្វីដែលជារបស់ជាតិខ្លួន ។
      ខ/ ខ្ញុំបាទតាំងនាមឱ្យបុគ្គលិកសិក្សាមួយរូប មានវិធានការទប់ស្កាត់ វប្បធម៌ពាលាអាវាសែ ទាំងនោះដូចតទៅ ៖
- បណ្តុះស្មារតីស្រឡាញ់សិល្បះ វប្បធម៌ជាតិខ្មែរ ចូលឱ្យជ្រៅក្នុងស្រទាប់យុវជន ។
- ផ្សព្វផ្សាយសិល្បៈ និងវប្បធម៌បរទេសនៅក្នុង គ្រឹះស្ថានសិក្សានានា និងនៅទីសារធារណៈ ។
- ទប់ស្កាត់វប្បធម៌បរទេសណាដែលមិនផ្តល់ផល ប្រយោជន៏ដល់សង្គមជាតិខ្មែរ ។
- ស្រាវជា្រវស្វែងយល់ស្វ័យកែលំអវប្បធម៌ជាតិ ឱ្យស៊ីជម្រៅថែមទៀត ។
- អប់រំឱ្យប្រជាពលរដ្ឋ យុវជននិយមប្រើប្រាស់ សិល្បៈវប្បធម៌ជាតិ​ ​ឱ្យបានទូទាំងប្រទេស​ ។
- អប់រំ និងចាត់វិធានការអនុវត្តទៅលើទ្រឹស្តី ព្រំ ប្រទល់នៃសិទ្ធិ សេរីភាពរបស់យុវជនពលរដ្ឋ ឱ្យយល់ដឹងពីសិទិ្ធ និងច្បាប់ សិទ្ធិ និងការទទួល ខុសត្រូវ ដើម្បីបំបាត់ភាពអាណាធិបតេយ្យឱ្យអស់ ពីក្នុងសង្គមជាតិ ព្រមទំាងបំបាត់ការរំលោភ សិទិ្ធ ។
- អប់រំសីលធម៌ទំាងប្រាំ (សីលធម៌ផ្ទាល់ខ្លួន ក្នុង គ្រួសារ វិជ្ជាជីវៈ សង្គម និងអន្តរជាតិ) ។
- អប់រំគុណធម៌ ដើម្បីសេចក្តីថ្លៃថ្នូរក្នុងការរស់នៅ របស់មនុស្ស ។
- ខិតខំពន្យល់ហេតុផលនូវអី្វដែលជាអសីលធម៌ ជាកត្តាប៉ះពាល់ដល់ទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីជាតិ ។
- អប់រំឱ្យគេយល់ច្បាសនូវអ្វីដែលជាលក្ខណៈ ជាតិ អត្តសញ្ញាណជាតិ ដើម្បីទប់ស្កាត់ការបំផ្លាញ វប្បធម៌ជាតិខ្មែរ ។
- វាយបក និងទប់ស្កាត់ឱ្យទាន់ពេលវេលាទៅលើ អ្នកដែលបង្កឱ្យមានការប្រព្រឹត្តល្បែងពាលាអាវា សែ ផ្តេសផ្តាស ការទិញទឹកចិត្តសិល្បៈការ ទិញ ស្នាដៃ​អ្នកនិពន្ធបុរាណនានា ។  ខ/ តើពាក្យគរុនិស្សិតមានអត្ថន័យយ៉ាង ដូចនម្តេច ?ានការបែបណា ដើម្បីទប់ស្កាត់ វប្បធម៌ពាលាអាវាសែទាំងនោះ ?


២. ក្រោយការបណ្តុះបណ្តាល នៅមហាវិទ្យាល័យ គរុកោសល្យ តើអ្នកមានភារកិច្ចដូចម្តេចខ្លះ ដើម្បី បំពេញតួនាទីជាគ្រូល្អ ?
- បណ្តុះបណ្តាលអោយមានចំណេះដឹងទូលំទូលាយ
- កសាងធនធានមនុសុ្ស តាមផែនការអភិវឌ្ឍន៍ សង្គមកិច្ចរបស់ជាតិ
- អោយមានចំណេះដឹងផ្នែកវិធីសាស្រ្តបង្រៀនខ្ពស់ ទាន់សម័យទំនើប
- បណ្តុះបណ្តាលតាមភាពជាក់ស្តែង នៃសេដ្ឋកិច្ច ទីផ្សា និងរីកចម្រើនខាងការសិក្សា
- កសាងធនធានមនុស្ស ដើម្បីបំពេញ​តម្រូវការ របស់សង្គម និងសហគ​មន៍
- ​បង្ហាត់បង្រៀនខាងផ្នែកទ្រឹស្តី ត្រូវផ្សាភ្ជាប់នឹងការ អនុវត្ត
--- អំពើហឹង្សាក្នុងគ្រួសារ កម្របណ្តាលអោយមាន គ្រោះថ្នាក់ធ្ងន់ធ្ងរណាស់
- ប្តីវាយប្រពន្ធ គឺគ្រាន់ប្រៀនប្រណែនាំ ដូចចៅ ហ្វាយណែនាំស្តីបន្ទោសកូនចៅ
* កត្តាច្បាប់
- ពុំទាន់មានច្បាប់ស្តីអំពើអហឹង្សា ក្នុងគ្រួសារនៅ ឡើយ
- គេចាត់ទុកអំពើហឹង្សាក្នុងគ្រួសារ ជាមូលហេតុ​ លែងលះ
-ការធ្វើអន្តរាគមន៍លើបញ្ហាអំពើហឹង្សាក្នុងគ្រួសារ របស់សមត្ថកិច្ច អាជ្ញាធម៌មូលដ្ឋាននៅមានកម្រិត
- តុលាការមិនចាត់ទុកអំពើហឹង្សាក្នុងគ្រួសារ ជាបទ ព្រហ្មទណ្ឌទេ លុះត្រាតែភាគីណាមួយមានគ្រោះ ថ្នាក់ធ្ងន់ធ្ងរ ឬស្លាប់ទើបចាត់ទុកជាបទល្មើស
- នីតិវិធីដោះស្រាយអំពើហឹង្សាក្នុងគ្រួសារ តម្រូវ អោយមានការផ្សះផ្សាច្រើន ដងហើយក៏គ្មានយន្ត ការតាមដានលើគ្រួសារ ដែលមានធ្វើការផ្សះផ្សា រួចហើយនោះផងទេ ដូច្នេះអ្នករងគ្រោះនៅរង គ្រោះ អ្នកវាយនៅវាយដំ ។
ផលវិបាក
*​ រាងកាយ
- ស្លាកស្នាមឈឺចុកចាប់ សម្រស់ឆាប់ចាស់ រោគពី ប្តី មានជម្ងឺប្រចាំកាយនឹងរិតតែធ្ងន់ធ្ងរ ផ្ទៃពោះ ដោយចៃដន្យ (មិនចង់បាន) បើនាងទើបនឹងមាន ឆ្លងទន្លេ អាចសាប់ បើនាងមានផ្ទៃពោះអាចរលូត ស្លាប់ ស្រ្តីថយចុះ ។
* ផ្លូវ​ចិត្ត
- ពិបាកចិត្ត ដេកមិនបាន បាយមិនទៀងពេល បាយមិនបានច្រើន លែងខ្វល់ខ្វាយពីបញ្ហាគ្រួសារ និងកូន គិតថាខ្លួនជាអ្នកខុស មិនថែទាំខ្លួន មិនរវល់ សុខ​ភាពខ្លួន លែងស្រលាញ់ប្តីដូចមុន ធុញទ្រាន់នឹង ជីវិត ឡប់សតិ អាចជាឃាតករ ឬធ្វើអត្តឃាត ។
     ចំពោះគ្រួសារ គ្រូបង្រៀនពុំសូវមានអំពើហឹង្សា កើតឡើងទេ ព្រោះគ្រូបង្រៀនសុទ្ធសឹងជាអ្នកមាន ចំណេះដឹង និងមានវិធីទប់ទល់អំពើហឹង្សាទាំង ឡាយ ព្រមទាំងយល់ច្បាស់អំពីតួនាទីរបស់ប្តីប្រពន្ធ ប្រកបដោយសុភមង្គលរៀងៗ ខ្លួន ។​​
៥. ដូចម្តេចដែលហៅថាបរិស្ថាន ? មានអ្វីខ្លះ ? ចូរ រៀបរាប់ ? តើគ្រូបង្រៀនត្រូវរួមចំណែកអ្វីខ្លះ ដល់ ការកសាង និងការពារបរិស្ថានអោយមានការអភិ ?
     បរិស្ថាន គឺជាអ្វីៗ ដែលនៅជុំវិញខ្លួនយើង ដែល យើងមានទំនាក់ទំនងដោយផ្ទាល់ ឬដោយប្រយោ ល ជាមួយវា ហើយជីវិតត្រូវការខ្វះមិនបាន ។
      បរិស្ថានទាំងនោះរួមមាន បរិស្ថានធម្មជាតិ បរិ ស្ថានមនុស្ស និងបរិស្ថានសង្គមវប្បធម៌ ។
ក. បរិស្ថានធម្មជាតិ
  គឺជាអ្វីៗ ដែលកើតឡើងដោយឯកឯង ក្រៅពី សកម្មភាពពលកម្ម ផលិតកម្មរបស់មនុស្ស គឺវាកើត ឡើងដោយធម្មជាតិខ្លួនឯងផ្ទាល់ ។ និយាយម្យ៉ាង ទៀត គឺរាល់សរីរាង្គ ដែលកើតឡើងដោយភាវៈ ធម្ម ជាតិ ដែលផ្សំបង្កើតអោយវាមានឡើង ។
ខ. បរិស្ថានសង្គមវប្បធម៌ (មានជីវិត និងឥតជីវិត)
   គឺអ្វីៗ ដែលកើតមានរូបរាងឡើងដោយស្នាដៃ ពលកម្ម ផលិតកម្មប្រកបដោយការប៉ិនប្រសប់ និង ច្នៃប្រឌិតរបស់មនុស្ស ដើម្បីសំនូមពរ និងតម្រូវការ ក្នុងជីវភាពរស់នៅ ។ ដោយសមិទ្ធិផលនៃបរិស្ថាន សង្គមវប្បធម៌នេះ បានញុំាងអោយមនុស្សចាកផុត ពីភាពចំណុះធម្មជាតិ និងដកខ្លួនអោយចេញផុតពី ស្ថានភាពជាសត្វ ។ ប៉ុន្តែរាល់សមិទ្ធិផលទាំងនោះ មនុស្សបានច្នៃបង្កើតឡើងដោយធ្វើការកែច្នៃបរិ ស្ថានធម្មជាតិ បើគ្មានបរិស្ថានធម្មជាតិ គឺមិនមាន បរិស្ថានសង្គមវប្បធម៌បានឡើយ ។
គ. បរិស្ថានមនុស្ស (មានជីវិត និងគ្មានជីវិត )
គឺជាមនុស្សជាតិទូទៅ រស់នៅលើភពផែនដី ។
- បរិស្ថានមនុស្សមានជីវិតៈ មនុស្សដែលកំពុងតែ មានជីវិតរស់នៅសព្វថ្ងៃ គឺស្ថិតនៅក្នុងចំណោម ភាវៈមានជីវិត ។
- បរិស្ថានមនុស្សឥតជីវិតៈ គឺមនុស្សដែលបានបាត់ បង់ជីវិតទៅហើយ (បុព្វបុរសជំនាន់មុន) និងមនុស្ស ជំនាន់ក្រោយ ដែលពុំទាន់មានកំណើត គឺស្ថិតនៅ ក្នុងភាវៈឥតជីវិត ។
     គ្រូបង្រៀនត្រូវរួមចំណែកដល់ការកសាង និង ការពារបរិស្ថាន ដើម្បីអោយមានការអភិវឌ្ឍៈ ព្រោះ បរិស្ថានជាភាវៈសម្រាប់ទ្រទ្រង់ភាវៈគ្មានជីវិត និងមានជី​វិត ហើយប្រភពធនធានធម្មជាតិ ដែល ជាប្រភពនៃជីវិត ព្រមទាំងវត្ថុធាតុដើម សម្រាប់ធ្វើ ការកែច្នៃបង្កើតភោគទ្រព្យនានា សម្រាប់បម្រើ តម្រូវការរបស់មនុស្ស ។ កន្លងមកបើមនុស្សគ្រាន់ តែទាញផលពីធម្មជាតិ ដើម្បីបំរើសំណូមពរចាំបាច់ នៃជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ ធនធានធម្មជាតិ ក៏ដូចជាបរិ ស្ថាន មិនទទួលនូវការវិនាស ខូចខាត បាត់តុល្យ ភាព ជះឥទ្ធិពលអាក្រក់ដល់ប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ី នៃភព ផែនដីឡើយ ។ យើងដឹងហើយថា រាល់អង្គធាតុសុទ្ធ តែកើតឡើងពីធាតុបន្សំនៃរូបធាតុ និងកត្តាផ្សេងៗ តែបើកត្តាណាមួយត្រូវវិនាសខូតខាត អង្គធាតុនោះ មិនអាចមានលក្ខណៈរឹងមាំយូរអង្វែងឡើយ ៕ ដូច្នេះ យើងត្រូវតែអប់រំមនុស្សទាំងអស់ អោយពួក គេយល់ថា កិច្ចកសាងនិងការពារបរិស្ថាន ជាភារ កិច្ចរបស់យើងទាំងអស់គ្នា និងមនុស្សជាតិសាកល លោកទាំងមូល “ជួយការពារគុណភាពបរិស្ថាន” មានន័យថា ស្រលាញ់ខ្លួន ស្រលាញ់ជាតិ ហើយ បានរៀបចំអនាគតល្អសម្រាប់កូនចៅជំនាន់ក្រោយ ថែមទាំងបានស្រលាញ់មនុស្សជាតិទាំងមូល លើ ភពផែនដី ។
៦. តាមទ្រឺស្តីនៃព្រះពុទ្ធសាសនាបានកំណត់ថា “ មនុស្សដែលអាចធ្វើមេដឹកនាំដ៏ល្អបាន ត្រូវឈរលើ “ខន្តីនិយមជានិច្ច” ។ តើគោលខន្តីសំខាន់ៗ ដែលត្រូវ ប្រកាន់មានអ្វីខ្លះ ?
- ខន្តីចំពោះសេចក្តីលំបាកៈ គឺការអត់ធន់ចំពោះការ លំបាករបស់ការងារ មិនរុញរាចំពោះឧបសគ្គ ការ នឿយហត់ សេចក្តីស្រេកឃ្លាន ក្តៅត្រជាក់ជាដើម
- ខន្តីចំពោះទុក្ខវេទនាៈ ដូចជាការឈឺចាប់ ជំងឺតម្កាត់ ភាពសោកសៅ ការព្រាត់ប្រាស់ របួសជាដើម ។
- ខន្តីចំពោះការឈឺចាប់ៈ  ដូចជាការទទួលភាព អយុត្តិធម៌ ដោយត្រូវគេនិន្ទាមូលបង្កាច់ ចំអកឡក ឡើយ ប្រមាថមើលងាយ រារាំងមិនអោយសម្រេច កិច្ចការជាដើម ។
- ខន្តីចំពោះអំណាចកិលេសៈ ដូចជាអត់ធន់ចំពោះ វត្ថុដែលមកជន្លអារម្មណ៍របស់យើង អោយស្រើប ស្រាល ។ អត់ធន់ចំពោះការបញ្ជា អួតលើកជើង ចង់​អំណាចមិនត្រឹមត្រូវតាមធម៌ ។ ពិសេសអត់ធន់ ចំពោះចិត្ត ដែលចង់ធ្វើស្រេចតែចិត្ត ចង់ខ្វះការ ពិចារណា ដូចគេថា “គិតមុនគូ” ៕
- ខន្តីចំពោះបដិបតិ្តធម៌ៈ គឺការបដិបត្តិតាមទសពិធ រាជធម៌ ទាំង១០ អោយបានត្រឹមត្រូវ ។
- ខន្តីចំពោះភាពល្ងង់ខ្លៅរបស់ខ្លួនៈ គឺត្រូវចេះអត់ធន់ មិនបង្ខំធ្វើអ្វីដែលខ្លួនចង់បានទាំងងងើល គ្មានការ សិក្សាឡើយ ព្រោះនាំអោយមានផលអាក្រក់ ។
- ខន្តីចំពោះអ្នកតូច ឬអ្នកក្រោមបង្គាប់ៈ ដើម្បីជៀស ផុតពីការបែកបាក់ ។
៧. ជីវិតជាវត្ថុដ៏មានតម្លៃបំផុត ។ តើយុវជនត្រូវស្វែង រកការថែទាំរក្សាជីវិតអោយល្អប្រសើរតាមវិធី ឬ លក្ខណៈអ្វីខ្លះ ?
- ត្រូវចេះរៀបចំផែនការគ្រួសារ
- មិនត្រូវរៀបការនៅវ័យក្មេងពេក និងការរួមភេទ ដោយគ្មាន​ការពិចារណា ដែលនាំអោយទទួលផល វិបាកធ្ងន់ធ្ងរ
- ត្រូវសម្រេចចិត្តអោយបានត្រឹមត្រូវ មុននឹងរៀប អាពាហ៍ពិពាហ៍ ព្រោះជាជម្រើសនៃសុភមង្គល
- មានទំនួលខុសត្រូវច្បាស់លាស់ អំពីចំនួនកូន ដើម្បីធានាសុវត្ថិភាព
- ជៀសវាងការមានផ្ទៃពោះឆាប់ ញឹកញាប់ និង កំឡុងពេលបំបៅដោះ
- មិនត្រូវប្រព្រឹត្តអំពើពាលាអាវាសែ ស្រីស្រា ល្បែង ស៊ីសង និងថ្នាំញៀន
- មានលំហាត់ប្រាណជាប្រចាំ (កីឡា)
- រក្សាអនាម័យអោយល្អ
៨. សិល្បៈជាអ្វី ? តើតម្លៃពិតរបស់សិល្បៈវប្បធម៌ ជាតិស្ថិតនៅត្រង់ណា  ?
- ជាជំនាញ ឬជាចំណេះដឹងហត្ថកម្មគ្រប់យ៉ាង ដូច ជា ឆ្លាក់ គូរ ការរចនាវិចិត្រ ការតុបតែង ចម្រៀង តន្រ្តី និងរបាំជាដើម ។
- ជាអ្វីៗ ដែលជាស្នាដៃរបស់មហាជន បង្ហាញពី អត្តសញ្ញាណជាតិ​​​​​​​​​
- ជាការងារដោយផ្ទាល់រវាងមនុស្ស និងមនុស្ស​មនុស្ស និធម្មជាតិ មនុស្ស និងវាសនាអនាគត ប្រទេសជាតិ
- ជាការទ្រទ្រង់សញ្ញាណសង្គម
- ជាភស្តុតាង ដែលមនុសុ្សស្គាល់ពីធម្មជាតិ ស្គាល់ ពីសង្គម និងស្គាល់ពីសតិអារម្ម​ណ៍ចិត្តរំភើបរបស់ H
    តម្លៃពិតរបស់សិល្បៈ វប្បធម៌ជាតិស្ថិតនៅត្រង់ៈ
- ស្ថិតនៅលើសោភ័ណភាព ទឹកដៃ គំនិតច្នៃប្រឌិត ដ៏កំពូល ទេពកោសល្យរបស់សិល្បៈករ អ្នកនិពន្ធ
- ស្ថិតនៅលើខ្លឹមសារ ទៅលើអត្ថរស សីលធម៌ កាមាធម៌ ចិត្តធម៌ ឧត្តមគតិ
- ស្ថិតនៅត្រង់ការបង្ហាញពីអត្តសញ្ញាណជាតិពិត ប្រាកដ
- ស្ថិតនៅត្រង់ចំណង់ចំណូលចិត្ត និងការបូជារបស់ ជាតិ និងមហាជន
 ឧ. ប្រាសាទបាយ័នមានមុខបួន តំណាងអោយ ព្រហ្មវិហារធម៌ទាំងបួន តំណាងអោយគុណធម៌ទូ ទាំងប្រទេស តំណាងអោយឧត្តមគតិ តំណាង អោយគតិធម៌ ហើយប្រជាជនគោរពបូជា ។